دكتر سید مهدی طباطبائی
دكتر سعید امیرحاجلو (كارشناس بیماریهای طیور سازمان دامپزشكی)
مقدمه:
رشد و توسعه صنعت طیور كشور بدون ایجاد و توسعه زیر ساخت های بهداشتی این صنعت اعم از اصلاح ناوگان حمل و نقل جوجه یكروزه، ناوگان حمل نهاده های اولیه دان طیور، ناوگان حمل كود مرغ، آزمایشگاههای تشخیص و تحقیق پیشرفته، تشكیل صندوق حمایت از مرغدار در مقابل بیماریهای نوظهور و اگزوتیك و … امنیت سرمایه گذاری را در این بخش تامین نخواهد كرد. زیرا تمامی سطوح صنعت طیور در مقابل بیماریهای عفونی بسیارآسیب پذیر بوده و ظهور احتمالی بیماری های فوق العاده واگیر مانند آنفلوانزای بسیار حاد -نیوكاسل ولوژنیك و گامبوروی بسیار حاد و غیره منجر به خروج سرمایه از این بخش و یا توقف رشد و یا توسعه ناموزون صنعت خواهد شد. تشخیص زود هنگام بیماریهای عفونی طیور و اعمال برنامه های كنترلی متناسب با آن بیماری، در كاهش خسارات اقتصادی بیماریها، جایگاه ویژه ای در امنیت سرمایه گذاری در صنعت طیور دارد.
همه ساله، بیماریهای طیور اعم از بیماریهای ویروسی، باكتریائی، انگلی و قارچی و بیماریهای متابولیك و تغذیه ای خسارات اقتصادی قابل توجهی به صنعت طیور كشور تحمیل می كنند. اگرچه توسعه اقدامات امنیت زیستی و بكارگیریواكسن های موثر در مزارع لاین، اجداد و مادر منجر به كاهش چشمگیر بیماریهای بومی طیور مانند نیوكاسل، كوریزا، مارك، برونشیت عفونی، لارنگو تراكئیت، آبله، آنسفالومیلیت، پاستورلوز، مایكوپلاسموز و پولوروز و غیره شده است ولی برای رسیدن به كیفیت بهداشتی مطلوب در این مزارع و عرضه جوجه یكروزه با كیفیت بالا، بایستی تلاش های بنیادی مهمی جهت تقویت اقدامات امنیت زیستی در سطوح مختلف گله های مولد و برنامه های واكسیناسیون كارآمدتر، انجام داد.وقوع بیماریهای آنفلوانزا، نیوكاسل، برونشیت عفونی طیور، مایكوپلاسموز و كلی باسیلوز در گله های گوشتی و تخم گذار می تواند بنوعی بیانگر وجود نقص به درجات متفاوت در كنترل بیماریهای گله های مادر باشد. فلذا بازنگری در شیوه های مبارزه با بیماریهایطیور در گله های مولد و نیمچه های تخم گذار و گوشتی جهت افزایش تولید و بهره وری ضروری بنظر میرسد.
راهكارهای كنترل و مبارزه با بیماریهای طیور شامل:
الف :درمان
ب: پیشگیری با استفاده از داروها
ج: پیشگیری بهداشتی با استفاده از اقدامات امنیت زیستی
د: پیشگیری بیماریها با استفاده از واكسیناسیون
ت: كنترل مبتنی بر برنامه های ریشه كنی
ز: انتخاب ژنتیكی می باشد.
الف – درمان :
تجویز صحیح آنتی بیوتیك ها در صنعت طیور در شرایطی كه اقدامات قرنطینه ای- بهداشتی و امنیت زیستی و مدیریتی و اجرای برنامه های مناسب واكسیناسیون، برای جلوگیری از ورود و انتشار میكروارگانیسم های عفونی موثر واقع نشود بعنوان یك نیاز كلینیكی مطرح می باشد. زیرا پرورش متراكم طیور بشكل صنعتی منجر به انتشار سریع عامل بیماریزا در بین گله شده و درمان گله بر علیه بیماری مورد نظر با استفاده از آنتی بیوتیك های محلول در آب و یا مخلوط در دان، نه تنها موجب كاهش عوارض و خسارات اقتصادی بیماری می گردد بلكه موجب كنترل و كاهش خطر انتقال بیماری به گله های مجاور می شود. كلی باسیلوز و مایكوپلاسموز مهمترین بیماریهائی هستند كه غالبا جهت كنترل آنها از داروهای ضدباكتریائی استفاده می شود. باقیمانده های داروئی در گوشت مرغ یكی از عوامل محدود كننده مصرف دارو ها بحساب می آیند بنابراین زمان لازم برای قطع دارو قبل از كشتار كه توسط دفتر نظارت بر بهداشت عمومی تعیین میگردد بایستی دقیقا رعایت گردد. به همین جهت استفاده از هیبریدهای طیور با بازدهی بالا جهت كاهش طول مدت پرورش طیور گوشتی و ریشه كنی مایكوپلاسما در گله های مولد بمنظور كاهش مصرف داروهای ضد كلی باسیلوز و مایكوپلاسموز ضروری است.
ب- پیشگیری بیماریها با استفاده از دارو :
اصولاً داروها برای پیشگیری استفاده می شوند. اصطلاح كوكسیتات ها، توصیف كننده تركیباتی هستند كه انگل را نمی كشند ولی از رشد آن جلوگیری میكنند. همه ساله مقادیر بسیار زیادی از كوكسیدیوستات ها از گروههای مختلف داروئی از قبیل یونوفورها مانند موننزین و سالینومایسین، پیریدول ها مانند كلوپیدول، كینولون ها، بمنظور كنترل و مبارزه با بیماری كوكسیدیوز در نیمچه های پرورشی پولت تخم گذار و نیمچه های گوشتی مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از آنتی بیوتیك های مناسب در پیشگیری از بیماریهای كلی باسیلوز، سالمونلوز و مایكوپلاسموز همواره مورد توجه كلینیسین ها بوده است. ولی توسعه گله های عاری از مایكوپلاسما و سالمونلا مقدم بر پیشگیری داروئی است و در طی برنامه سوم توسعه كشور موفقیت های نسبی در این زمینه بدست آمده است. اخیرا برخی تولید كنندگان در كشورهای پیشرفته با مصرف واكسن های ضد كوكسیدیائی در گله های گوشتی عاری از مایكوپلاسما و سالمونلا با رعایت اقدامات امنیت زیستی در طول دوره پرورش از هیچ نوع دارو برای كنترل بیماریهای عفونی استفاده نمی كنند و گوشت مرغ عاری از هر نوع دارو به بازار عرضه می كنند.
ج- پیشگیری بهداشتی با استفاده از اقدامات امنیت زیستی :
برای رسیدن به حداكثر ظرفیت ژنتیكی در تولید جوجه یكروزه، تخم مرغ و گوشت و افزایش بهره دهی و بهره وری، حفظ و ارتقاء وضعیت بهداشتی گله های طیور، ضروری است. اصطلاح امنیت زیستی یا بیوسیكوریتی به آندسته از اقدامات بهداشتی- قرنطینه ای در سطوح بین المللی، ملی، منطقه ای و فارمی اطلاق می گردد كه مانع و یا كاهش ورود اجرام بیماریزا به مرغداری یا مرغداریها اعم از لاین، اجداد، مادر، تخم گذار و گوشتی ازطریق مرغداریهای مجاور و جوجه های یكروزه یا سایر طیور صنعتی و پرندگان اهلی و وحشی دیگر و جوندگان و ات را بهداخل فارممیگردد. در كشور ما عدم بكارگیری اقدامات امنیت زیستی توسط برخی از مرغداران گوشتی و ادامه پرورش طیور گوشتی در مرغداریهای بدون پروانه بهداشتی در دو دهه گذشته نه تنها آسیب پذیری آنها را در مقابل بیماریهای طیور بویژه كمپلكس های تنفسی مانند كلی باسیلوز، مایكوپلاسموز، برونشیت عفونی، نیوكاسل و آنفلوانزا و غیره افزایش داده است، بلكه بعنوان منبع بالقوه و بالفعل خطر برای مرغداریها با وضعیت بهداشتی مطلوب تلقی میگردد.وقوع بیماریهای قابلانتقال از طریق تخم مرغ مانند سالمونلوز، مایكوپلاسموز ، كم خونی عفونی و عفونت های رئو ویروسی و بیماریهای قابل انتقال از طریق هچری مانند نیوكاسل، برونشیت و آنفلوانزا می تواند بیانگر بكارگیری ناقص و عدم بكارگیری اقدامات امنیت زیستی در برخی از گله های مولد بوده باشد. بنابراین توسعه اقدامات بهداشتی- قرنطینه ای در سطوح مختلف صنعت طیور جهت ارائه جوجه یكروزه اجداد، مادر، پولت و گوشتی در كشور ضروری است. در این راستا همكاری تنگاتنگ سطوح مختلف صنعت طیور با دفتر مبارزه با بیماریهای طیور سازمان دامپزشكی و بالعكس جهت آموزش و بكارگیری اقدامات امنیت زیستی توسط مرغداران اجتناب ناپذیر می باشد
د- پیشگیری بیماریها با استفاده از واكسیناسیون :
در حال حاضر واكسن های متعددی برای مصرف طیور شامل واكسن های زنده، واكسن های تخفیف حدت یافته، واكسن های كشته و واكسن های نوتركیب جهت پیشگیری، كنترل و ریشه كنی بیماریهای طیور در دسترس است. كنترل بیماریهای مختلف از طریق واكسیناسیون در سطوح مختلف صنعت طیور بسیار موثر می باشد و نیاز به تدوین و طراحی برنامه های واكسیناسیون در مناطق و مزارع مختلف دارد. واكسن ها در شرایطی كه مقرارت بهداشتی- قرنطینه ای و امنیت زیستی بخوبی رعایت شوند بهترین كارائی و عملكرد را خواهند داشت. انتخاب و معرفی صحیح سالانه سویه های واكسینال، افزودن سویه های واكسینال جدید و یا حذف سویه های واكسینال بر اساس یافته های بالینی، كالبدگشائی و آزمایشگاهی برای كنترل بیماریهای طیور از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار می باشد. اخیرا برخی از شركت های تولید واكسن روش های جدید تجویز مانند داخل جنینی را برای واكسن های مارك و گامبورو طراحی كرده اند كه تخم مرغ های نطفه دار ماكیان در سن روزگی در زمان انتقال از ستر به هچر واكسینه می شوند.تلقیح واكسن های برونشیت عفونی و نیوكاسل در یكروزگی به روش اسپری و هیپر ایمن كردن گله های مولد بر علیه بیماریهای نیوكاسل، برونشیت عفونی طیور و گامبورو در گله های مولد و همچنین واكسیناسیون گله های اجداد و مادر بر علیه بیماریهای كم خونی عفونی و رئوویروس ها از اهمیت حیاتی در كنترل این بیماریها برخوردار میباشند.
امروزه با پیشرفت دانش بیولوژی مولكولی و واكسینولوژی، این امكان بوجود آمده كه ژنهای مربوط به ایمنی زائی ارگانیسم های بیماریزا را در درون ناقلینی (حامل) كه ویروس ها یا باكتریهای غیربیماریزا هستند بگنجانند و واكسن های جدیدی را تولید كنند. متعاقب تلقیح این واكسن ها به پرندگان، وكتور یا ناقل زنده حامل ژن خارجی در بدن میزبان تكثیر می یابد و بدین ترتیب ژن گذاشته شده درون آن نیز تكثیر یافته و باعث تحریك سیستم ایمنی می شود. علاوه بر ایجاد ایمنی در مقابل پروتئین هائی كه دستور ساخت آنها روی ژن گذاشته شده، در مقابل باكتری یا ویروس غیر پاتوژن ناقل نیز ایمنی بوجود می آید. در نتیجه نسل جدیدی از واكسن های طیور تحت عنوان واكسن های نوتركیب مانند واكسن نوتركیب آنفلوانزای طیور، واكسن نوتركیب آبله و لارنگو تراكئیت به بازار واكسن های طیور آمده و در آینده تعداد آنها افزایش خواهد یافت. این واكسن ها مجموعه مزایای واكسن های كشته از نظر بی ضرری و واكسن های زنده از نظر میزان اثر پذیری را دارا هستند.
ذ – ریشه كنی :
زمانی كه امكان محدود كردن انتشار عفونت از طریق كشتار و قرنطینه مرغداری فراهم باشد، ریشه كنی بهترین و مناسبترین شیوه كنترل بیماریهای عفونی طیور می باشد. ریشه كنی بیماریهای طیور در سطوح مختلف طیور اعم از لاین، اجداد، مادر، تخم گذار و گوشتی مطرح می باشد و بایستی طرح های ریشه كنی همیشه از گله های لاین بطرف نیمچه های تخم گذار وگوشتی انجام گردد. برنامه های ریشه كنی شامل آزمایش های مكرر و متناوب خونی و خارج ساختن پرندگان با واكنش مثبت از گله های پرورشی است. این عمل بایستی با رعایت استانداردهای بالای مدیریتی همراه با اقدامات شدید قرنطینه ای- بهداشتی و امنیت زیستی انجام گردد. گله های مولد معمولا قبل از شروع تخم گذاری مورد آزمایش قرار می گیرند در صورتیكه طی دو آزمایش متوالی بفاصله یكماه كاملا منفی باشند گله عاری از نظر بیماری مورد نظر شناخته می شود. و بدنبال آن با تكرار آزمایش ها، هر 45 روز یكبار عاری بودن گله در طول دوره پرورش تایید می گردد. هزینه های مربوط به ریشه كنی بیماریهای سالمونلوز، مایكوپلاسموز و لكوز معمولا توسط صاحبان مزارع طیور تامین می گردد. بدلیل انتشار فوق العاده زیاد بیماریهائی مانند نیوكاسل و آنفلوانزا بدلیل واگیری شدید آنها هزینه های ریشه كنی بایستی بشكل توامان توسط صنعت طیور و دولت پرداخت گردد و اعلام عاری بودنمنطقه، استان یا كشور از این بیماریها ضروری است.
اجرای طرح كنترل مایكوپلاسموز در گله های مولد كشور در جریان برنامه سوم توسعه موجب كاهش تعداد گله های مثبت مایكوپلاسموز شده است. بعلاوه اجرای برنامه كنترل سالمونلا پولوروم-گالیناروم در گله های مولد منجر به ریشه كنی سالمونلا پولوروم -گالیناروم شده است. بدلیل بومی بودن بیماری نیوكاسل در كشور امكان ریشه كنی این بیماری بر خلاف كشورهای صنعتی وجود ندارد و بایستی برنامه های كنترلی مبتنی بر واكسیناسیون باشد.
ز – ژنتیكی :
رشد و توسعه اعجاب آمیز ژنتیك مولكولی و ایمنولوژی مولكولی و همچنین شناسائی بنیادین سیستم های دفاع ایمنولوژیكی پرندگان در دو دهه گذشته امكان توسعه هیبریدهای طیور مقاوم در مقابل بیماریهای عفونی از قبیل مارك، برونشیت، كوكسیدیوز و غیره و بیماریهای غیرعفونی مانند آسیت را در آینده نزدیك فراهم خواهد ساخت. بنابراین در انتخاب هیبرید های مورد نیاز كشور جهت تولید جوجه های یكروزه مادر و نیمچه های گوشتی و تخم گذار بایستی به مقاومت آنها در مقابل بیماریهای طیور توجه كرد.
نقش دولت در كنترل بیماریهای طیور:
در حال حاضر در سطح دنیا حدود 10 میلیون تن گوشت مرغ جابجا میشود. كشور خودمان وارد كننده قسمت اعظم مواد اولیه خوراك طیور و نیز بخش قابل توجهی از مواد بیولوژیك منجمله واكسنهاست.
در داخل كشور نیز سالانه نزدیك به 800 میلیون جوجه یكروزه و قریب به همین میزان مرغ پایان دوره و نیز حدود 3 میلیون تن كود مرغی جابجا میشود . همین جابجایی ها ، فراوانی تعداد میزبان ، موتاسیون مداوم عوامل بیماری ، مراقبت گسترده تولیدكنندگان و نیز دولت ها را می طلبد و طبیعی است كه هیچ كدام از دو بخش به تنهایی قادر به جلوگیری از ورود و گسترش اجرام بیماریزا ویا ریشه كن كردن آنها نیستند و همكاری مداوم و متقابل و علمی هر دو بخش لازم است.
در شرایط ویژه كشورخودمان حلقه های تولیدی از مرغ لاین و اجداد و مادر گرفته تا مرغداریهای گوشتی و كشتارگاهها بهم پیوسته نیست و تحت مالكیت های جداگانه اداره میشود. به شكلی كه منافع آنها در بخش های مختلف كمتر بهم ارتباط دارد لذا وظیفه دولت در خصوص اجرای موازین بهداشتی و اقدامات امنیت زیستی سنگین تر میشود.
برای مثال رعایت بهداشت در كشتارگاهها ، شستشوی قفسهای حمل مرغ زنده بطور قطع در كاهش آلودگی در مرغداریها مؤثر است اما برای كشتارگاهها منافع خاصی ندارد. و صرفاً ایجاد هزینه میكند در این موارد نظارت دولت و اعمال ضوابط بهداشتی بر اساس دستورالعملهای از پیش تدوین شده كاملاً ضروری است.
برای اینكه موضوع بشكل اصولی تر روشن گردد باید گفت كه اساساً نقش دولت از جایی آغاز میشود كه:
1- ایجاد هماهنگی بین بخش خصوصی جهت یك اقدام عمومی ، توسط خود بخش ممكن نباشد.
2- اعمال ضوابط قانونی در كوتاه مدت برای یك تولید كننده مقرون به صرفه نباشد .
3- تأمین منافع عموم تولید كنندگان باعث وارد آمدن خسارت به یك یا چند فرد شود.
4- تولید كننده بخش خصوصی از عمق معضل و فاجعه بهداشتی كه قرار است رخ بدهد اطلاع نداشته باشد.
5- شفاف سازی و اطلاع رسانی به نفع یك یا چند تولیدكننده نباشد.
6- برقراری یك سیستم بهداشتی عمومی هزینه بسیار بالایی داشته باشد.
7- تشخیص بیماری بویژه تشخیص بیماریهای اپیدمیك هزینه فوق العاده ای داشته باشد.
8- نیاز به اقدام سریع و به موقع در خصوص كنترل بیماری با استفاده از قوه قهریه باشد.
9- سرمایه گذاریهای بهداشتی و تشخیصی دیر بازده باشند.
بر این اساس و در شرایط ویژه كشور ما نقش دولت در امنیت زیستی صنعت طیور اختصاراً به شرح ذیل است.
1- تدوین استانداردها و ضوابط اجرائی بهداشتی در بخش طیور و كلیه صنوف مرتبط با صنعت پرورش طیور
2- ایجاد هماهنگی های لازم برای جلب همكاری به موقع دستگاههای قضایی و انتظامی جهت اعمال مقررات
3- فراهم آوردن زمینه همكاریهای مشترك با بخش خصوصی
4- برقراری سیستم مراقبت از بیماریها ، شامل بخش های مجهز تشخیصی آزمایشگاهی
5- اطلاع رسانی به موقع به بخش خصوصی در موارد بروز اپیدمی ها
6- كنترل و نظارت بهداشتی بر فراورده های طیور در مرغداریها ، كشتارگاهها ، مراكز فراوری و .
7- كنترل بهداشتی كشتارگاهها و حمل ونقل مرغ استحصالی
8- نظارت بر نحوه ارسال مرغ پایان دوره (گوشتی ، تخمگذار و مادر ) به كشتارگاهها
9- كنترل كلیه مواد اولیه خوراك طیور ، مواد بیولوژیك ، داروها و واكسن های وارداتی و انواع طیور زنده وارداتی
10- برقراری پست های قرنطینه ای منطقه ای یا استانی با پشتیبانی تشكیلات قضایی و انتظامی
جهت كنترل حمل و نقل مرغ زنده ، تخم مرغ ، جوجه یكروزه ، محصول فرآوری شده آماده مصرف و كود مرغی
11- اام به فرآوری كود مرغی بطوریكه در زمان حمل عاری از اجرام بیماریزا باشد.
12- اعمال ضوابط بهداشتی در كلیه واحدهای پرورش دهنده طیور ، بویژه مزارع پرورش مرغ اجداد و مادر
13- تعیین و اعمال ضوابط بهداشتی در خصوص كیفیت جوجه یكروزه بویژه با تكیه بر ابعاد بهداشتی آن
14- اعمال قرنطینه در واحدهایی كه دچار اپیدمی میشوند.
15- با عنایت به اینكه در مواقع بروز اپیدمی ها ، تشخیص دقیق و فوری و معدوم كردن گله ، راه حل اساسی جهت ریشه كنی بیماری است و بطور قطع خسارات فراوانی به تولیدكننده وارد می آورد وظیفه دولت ، نظارت دقیق اعمال قرنطینه بر معدوم كردن و پاكسازی محل های آلوده و پرداخت غرامت وارده به مرغداری میباشد.
16- ت ریشه كنی و نظارت بر مراحل بعدی به گونه ای باشد كه منجر به اختفای كانون های بیماری نشود.
17- آموزش مرغداران و كلیه صنوف وابسته در جهت اجرای دستورات بهداشتی.
خلاصه كلام اینكه:
1- مرغداران باید بدانند كه هیچكس بیشتر از خودشان نگران توفیق یا عدم توفیق آنها در پرورش طیور نیست. بر همین اساس از سایرین و دولت به اندازه منطقی انتظار داشته باشند.
2- قطعاً اجرای برنامه های امنیت زیستی هزینه ها و دردسرهایی دارد كه در دراز مدت به نفع همه تولید كنندگان است.
3- واكسیناسیون جایگزین اقدامات بهداشتی نیست.
4- در اجرای برنامه های امنیت زیستی خجالت نكشیم.
5- اختفای بیماری موجب ضرر به همه تولیدكنندگان است.
6- آموزش برای همه تولید كنندگان ، صنوف مرتبط ، كارشناسان و مدیران و مطلع كردن تمداران امری ضروری و حتمی است.
منابع:
1- امنیت زیستی در صنعت طیور و نقش دولت و تولید كنندگان- دكتر سید مهدی طباطبائی
2- برنامه توسعه چهارم دفتر مبارزه با بیماریهای طیور سازمان دامپزشكی
3- كنترل بیماری و پژوهش و مانیتورینگ- انتشارات واحد آموزش و پژوهش سازمان اقتصادی كوثر
اندونوکلئازهای محدودکننده و آنزیم های برشی Rnase
نقش دولت دربرنامه های كنترل و مبارزه و امنیت زیستی بیماریهای طیور
های ,طیور ,بیماریهای ,گله ,بهداشتی ,، ,گله های ,امنیت زیستی ,واكسن های ,صنعت طیور ,ریشه كنی ,اقدامات امنیت زیستی ,اعمال ضوابط بهداشتی ,بكارگیری اقدامات امنیت ,مواد اولیه خوراك
درباره این سایت